Trước đây, trong khi tình hình kinh doanh của doanh nghiệp bi đát, do lãi suất đi vay cao thì các ngân hàng thương mại (NHTM) vẫn lãi cao. Nhưng quý 2/2012, lợi nhuận của một loạt ngân hàng bắt đầu giảm mạnh do phải trích lập dự phòng rủi ro nợ xấu.
Vietinbank, Vietcombank và Sacombank đều có những mức trích dự phòng rủi ro tín dụng tăng mạnh, tương ứng là 1.453 tỉ đồng, 1.088 tỉ đồng, và 330 tỉ đồng. Các NHTM sẽ còn phải đối mặt với nợ xấu tiếp tục tăng cao trong những tháng cuối năm. Trong khi đó, chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động thu hẹp. Đặc biệt, khoản lợi nhuận có được từ mua tín phiếu ngân hàng Nhà nước (NHNN) sẽ không còn được duy trì như trong nửa đầu năm 2012.
Được lợi từ tín phiếu
Trong những tháng đầu năm, do khó khăn trong việc giải ngân tín dụng, các NHTM đã mạnh tay mua vào tín phiếu NHNN - chứng khoán nợ. Các khoản mục chứng khoán nợ của nhiều NHTM đều tăng nhanh trong giai đoạn sáu tháng đầu năm 2012.
Vietcombank trong quý 2/2012 đã ghi nhận tới 3.900 tỉ đồng nợ có khả năng mất vốn; con số này của Vietinbank là 2.254 tỉ đồng, tăng mạnh so với con số đầu năm.
Tỷ lệ nợ xấu của các NHTM được công bố đều tăng so với cuối năm 2011. Tuy nhiên, nhiều khả năng đây vẫn chưa phải các con số cuối cùng do sự linh hoạt trong cách phân loại nợ, nên các NHTM theo cách hạch toán của riêng mình có thể vẫn có nhiều khoản nợ chưa chuyển thành nợ quá hạn và nợ có khả năng mất vốn.
Nếu tỷ lệ nợ xấu tiếp tục tăng cao thì lợi nhuận của các NHTM trong sáu tháng cuối năm sẽ bị ảnh hưởng đáng kể. Trong sáu tháng đầu năm 2012, NHNN liên tiếp hạ trần lãi suất huy động, song trần lãi suất cho vay lại thả nổi và không có chỉ đạo. Do vậy, nhiều NHTM vẫn có được lợi nhuận đáng kể nhờ sự chênh lệch này.
Tuy nhiên, hiện tại NHNN đã chỉ đạo lãi suất cho vay về dưới 15%/năm, và ngay cả các khoản cho vay cũ cũng điều chỉnh lãi suất cho vay xuống 15%. Đặc biệt vì tình hình nợ xấu tăng cao, nhiều NHTM chủ động hạ lãi suất cho vay để thu hút khách hàng vay vốn có chất lượng.
Thêm vào đó, một yếu tố lớn có thể ảnh hưởng đến hoạt động của các NHTM chính là các khoản lãi và phí phải thu có thể chưa thu được do các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn, không trả được gốc và lãi. Mặc dù so với quý 4/2011, các khoản lãi và phí phải thu quý 2/2012 đã giảm khoảng -0,17%. Nhưng đây thuần tuý là vấn đề chu kỳ, vì thông thường trong các tháng cuối năm thanh khoản tiền mặt của doanh nghiệp căng thẳng hơn, khiến cho các NHTM chấp nhận cho các doanh nghiệp trả lãi và phí chậm.
Nếu so với cùng kỳ quý 2/2011 thì giá trị các khoản lãi và phí phải thu tăng tới 25,59%. Và quan trọng hơn, các tỷ lệ "lãi và phí phải thu trên thu nhập từ lãi" cũng như "lãi và phí phải thu trên thu nhập lãi thuần" cũng đều tăng lên. Điều này có nghĩa là nhiều khoản lãi phải thu mà các NHTM có thể rất khó thu được, cũng đã được các NHTM hạch toán vào thu nhập từ lãi để làm tăng lợi nhuận trong quý 2 vừa rồi.
Không phải tất cả các doanh nghiệp đều được ngân hàng giảm lãi suất các khoản vay cũ về 15%, nhưng những đơn vị được điều chỉnh lại lo lắng làm sao hấp thụ tốt vốn ngân hàng khi cơ thể đã quá ốm yếu.
Lãnh đạo một công ty sản xuất bánh kẹo tại khu công nghiệp Tân Tạo, TP HCM cho biết, khoản vay 30 tỷ đồng, lãi suất 18% mà đơn vị ông vay hôm đầu năm 2012 nay đã được ngân hàng điều chỉnh xuống 15%. Theo ông, với mức giảm 3% lãi suất này, doanh nghiệp không chỉ tiết giảm được một khoảng chi phí đáng kể mà quan trọng hơn là tạo ra được tâm lý phấn chấn cho doanh nghiệp đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh.
Ông Trần Anh Vương, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty thép Bắc Việt, Phó chủ tịch Hội doanh nhân trẻ Hà Nội cũng cho hay, tính đến nay, hầu hết các doanh nghiệp trong Hiệp hội đã được ngân hàng cơ cấu lại nợ, giảm lãi suất khoản vay cũ xuống dưới 15% một năm.
Nhưng theo ông Vương, lãi suất xuống 15% một năm hay thậm chí chỉ còn 5% một năm đi chăng nữa thì với tình hình hiện nay nhiều doanh nghiệp vẫn "chết". Nguyên nhân theo ông không còn là ở phía ngân hàng mà là do doanh nghiệp đã quá khó khăn, hàng không bán được, nợ đọng nhiều.
Tại buổi đối thoại doanh nghiệp ngân hàng tuần trước, ông Vương thẳng thắn đặt vấn đề: "Nếu ngân hàng muốn cứu doanh nghiệp thì nên quyết định ngay, đừng để đến quá muộn".
Đồng quan điểm, Chủ tịch Hội da giày và dệt may Việt Nam, ông Phạm Xuân Hồng cho rằng, hầu hết các thành viên trong hội trước giờ vẫn hoạt động dựa trên vốn tự có là chủ yếu. Một số phải đi vay ngân hàng thì đến giờ đa phần đã được giảm lãi. Nhưng theo ông Hồng, vấn đề lớn hiện nay đối với các doanh nghiệp dệt may không phải là vốn, lãi suất mà là sự tắc nghẽn đầu ra. "Chúng ta phải làm sao tìm đầu ra cho hàng hóa. Đó là vấn đề sống còn của doanh nghiệp lúc này", ông Hồng nói.
Bên cạnh những doanh nghiệp được nhà băng sốt sắng giảm lãi nợ vay cũ về 15% nên lãi suất với họ không còn là vấn đề lớn thì vẫn còn đâu đó những đơn vị phàn nàn bị làm khó dễ. Giám đốc một công ty lắp đặt thiết bị điện - viễn thông tại Hà Nội cho biết, rất khó để yêu cầu các ngân hàng điều chỉnh lãi suất, phần lớn chỉ trông chờ vào khả năng thỏa thuận. Anh lý giải: "Doanh nghiệp - ngân hàng cùng thỏa thuận dựa trên một hợp đồng kinh tế đã có từ trước. Do đó, nếu may mắn thì được giảm lãi suất không cũng đành chịu vì chẳng thể nào bắt ép họ được".
Với các khoản vay mới, mặc dù các ngân hàng rầm rộ tuyên bố các gói tín dụng với lãi suất ưu đãi, nhưng nhiều doanh nghiệp cho biết hiện vẫn khó tiếp cận vốn vay từ ngân hàng. Tổng giám đốc một công ty địa ốc quy mô vừa tại Hà Nội cho hay tình hình doanh nghiệp bất động sản nhìn chung vẫn còn khó khăn. Chỉ tính riêng tiền giải phóng mặt bằng cũng đã chiếm khoảng 10%, tiền móng chiếm 30-40% chi phí dự án. Trong khi doanh nghiệp không bán được hàng, việc huy động từ dân khó khăn thì lối thoát duy nhất chính là phía ngân hàng.
Thế nhưng, theo vị này, việc tiếp cận vốn vay ngân hàng cũng không dễ bởi ngân hàng vẫn "chắc lép" thủ tục hồ sơ vay. "Nhà băng kiểm tra rất kỹ tính khả thi của dự án nhất là tính thanh khoản. Tuy nhiên trong bối cảnh trầm lắng như hiện nay, việc bán hàng là một thách thức với chủ đầu tư nên chuyện vay ngân hàng lãi suất thấp sẽ không đơn giản", giám đốc công ty này chia sẻ.
Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp vừa và nhỏ Cao Sỹ Kiêm thừa nhận việc vay vốn hiện vẫn khó khăn. "Lý do là hàng tồn kho của họ nhiều, chưa bán được và nợ xấu thì còn đấy nên không đáp ứng được tiêu chuẩn vay vốn của ngân hàng", ông Kiêm giải thích.
Phó Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp trẻ Hà Nội cũng cho biết mặc dù khoản vay cũ đã được giảm về 15% một năm như "lệnh" của Thống đốc nhưng việc vay vốn hiện không dễ. Nguyên nhân theo ông không phải do ngân hàng đưa ra điều kiện quá cao mà là doanh nghiệp không còn khả năng đáp ứng những điều kiện đó nữa vì tình trạng quá khó khăn.
"Nếu tôi làm giám đốc ngân hàng chắc bản thân cũng không dám cho vay. Nói chung là ngân hàng cũng chẳng thể làm khác được trong bối cảnh này", ông Trần Anh Vương thẳng thắn chia sẻ.
Trong khi đó, nhìn nhận về tiến trình giảm lãi vay khoản nợ cũ xuống 15%, ông Võ Trí Thành - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Ương (CIEM) cho rằng, việc giám sát "trần" lãi vay 15% một năm với các khoản vay cũ sẽ khác với trần lãi suất huy động. Bởi theo ông Thành, đây chỉ là một kiến nghị, yêu cầu của Thống đốc với các ngân hàng và không có văn bản pháp luật nào kèm theo.
Theo ông, hợp đồng kinh doanh, hợp đồng vay mượn giữa tổ chức tín dụng và doanh nghiệp được pháp luật bảo hộ và việc lãi suất ghi trong đó giảm như thế nào là sự thỏa thuận của hai bên.
Chuyên gia này cũng nói thêm, để "lệnh" của Thống đốc hiệu quả, nên lập ra một số động lực khuyến khích các ngân hàng để họ tự hiểu rằng, đó là việc nên làm trong mối quan hệ sống còn với doanh nghiệp. Nếu các ngân hàng làm theo, Ngân hàng Nhà nước có thể đưa ra một vài khuyến khích nào đấy để họ chủ động thực hiện.
Riêng tại địa bàn TP HCM, Phó giám đốc Ngân hàng Nhà nước chi nhánh thành phố Nguyễn Hoàng Minh cho biết, tính đến thời điểm hiện nay, đã có 45% trên tổng dư nợ cũ đã được các nhà băng giảm về 15%. "Các ngân hàng thương mại TP HCM phấn đấu đến cuối tháng 7, tất cả những khoản vay cũ của doanh nghiệp đủ điều kiện theo quy định sẽ được giảm hết lãi suất về 15%", ông Minh nói.
Sau một thời gian các ngân hàng ngưng huy động vàng trả lãi suất hoặc chuyển qua giữ hộ vàng có tính phí, thời gian gần đây, các ngân hàng đã huy động vàng trở lại với mức lãi suất được đưa ra dao động trong khoảng 0,6% 1%/năm.
Theo một số chuyên gia, việc các ngân hàng huy động vàng trả lãi suất trở lại có nhiều khả năng xuất phát từ mục đích chuyển vàng thành tiền đồng để thu lợi.
Trở lại huy động vàng trả lãi suất Đáng ra trong tháng 5 các ngân hàng phải chấm dứt việc huy động và cho vay vàng. Tuy nhiên, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã gia hạn việc huy động vàng cho các ngân hàng đến ngày 25-11-2012 nhằm tạo điều kiện cho các ngân hàng thương mại (NHTM) có thêm thời gian huy động để chi trả vàng theo yêu cầu của khách khi số vàng thu nợ và tồn quỹ không đủ để chi trả. Song diễn biến việc huy động vàng trong thời gian chờ chấm dứt theo quy định của NHNN có nhiều biến động thất thường. Cụ thể, trong tháng 5, sau khi NHNN gia hạn đến ngày 25-11 năm nay, nhiều ngân hàng đã tăng lãi suất huy động vàng từ khoảng 2%/năm trước đó lên 3% - 4%/năm, thậm chí có ngân hàng huy động vàng với lãi suất lên đến 4,6%/năm. Để chấn chỉnh tình trạng này, cuối tháng 6, NHNN phát văn bản yêu cầu các ngân hàng chấm dứt huy động và cho vay vốn bằng vàng để tránh phải giải quyết những trường hợp vi phạm về các quy định liên quan. Sau đó, lãi suất huy động vàng tại các ngân hàng đã giảm mạnh và thậm chí có ngân hàng ngưng luôn huy động vàng để chuyển sang hình thức giữ hộ có thu phí.
Tuy nhiên đến nay, các ngân hàng đã quay trở lại huy động vàng có lãi suất. Cụ thể, Ngân hàng Đông Á trong tháng 5-2012 đã ngưng huy động vàng trả lãi suất và thông báo với khách hàng áp dụng mức phí giữ hộ 0,05% trên giá trị vàng giữ hộ. Nhưng khoảng hơn 1 tuần nay, ngân hàng này đã huy động vàng trở lại với lãi suất 1%/năm cho tất cả các kỳ hạn nhưng phải đáo hạn trước 25-11 (ngày NHNN yêu cầu tất cả các ngân hàng phải chấm dứt huy động và cho vay vàng - PV). Tương tự, Ngân hàng Á Châu (ACB) cũng vừa công bố huy động vàng trở lại với lãi suất các kỳ hạn từ 1 - 3 tháng là 0,8%/năm. Trong khi gần 2 tuần trước đây, ngân hàng này đã ngưng phát hành chứng chỉ huy động vàng có kỳ hạn và thông báo với khách hàng có những khoản đáo hạn vàng sau 4-7 không đến rút sẽ được chuyển sang hình thức giữ hộ vàng và không trả lãi. ACB cũng cho biết các khoảng gửi bằng vàng phải đáo hạn trước ngày 25-11-2012. Giải thích việc ngưng rồi huy động vàng trở lại, một vị lãnh đạo Ngân hàng ACB cho biết, trước đây ACB được tiếp tục huy động và sẽ chấm dứt theo thời gian quy định của NHNN. Giao dịch vàng tại một ngân hàng Chiêu “lách” mới Không chỉ quay lại huy động vàng trả lãi suất, một số ngân hàng khác trên địa bàn TPHCM vẫn huy động vàng với kỳ hạn vượt thời gian chấm dứt huy động vàng theo quy định của NHNN. Hiện nay, khách hàng gửi vàng tại Ngân hàng Việt Á được trả lãi suất huy động vàng 0,6%/năm cho tất cả các kỳ hạn và không bị yêu cầu phải đáo hạn trước ngày 25-11. Nhân viên Ngân hàng Việt Á cho biết, ngân hàng chỉ không nhận huy động vàng kể từ ngày 25-11, còn khách hàng gửi vàng từ nay đến trước ngày 25-11 thì muốn gửi thời hạn bao lâu cũng được. Ngày 24-7, chị Quang Như (quận 5) mang 11 lượng vàng đến Ngân hàng Eximbank tại quận 1, gửi được nhân viên ngân hàng cho biết lãi suất huy động vàng của ngân hàng hiện nay là 0,8%/năm đối với kỳ hạn 1 - 3 tháng, chị có thể gửi thời hạn dài bao nhiêu cũng được nhưng lãi suất gửi trên 6 tháng chỉ còn 0,6%/năm. Chị Như đồng ý gửi 11 lượng vàng kỳ hạn 6 tháng, nhưng nhân viên Ngân hàng Eximbank cho biết 11 lượng vàng của chị Như phải chia ra làm 2 sổ: 1 sổ huy động chứng chỉ vàng 5,5 lượng với lãi suất ghi trên sổ là 1,21%/năm, 1 sổ giữ hộ vàng 5,5 lượng có thu phí 0,01%. Giải thích về việc lãi suất ghi trên sổ là 1,21%/năm, nhân viên ngân hàng giải thích: “Tụi em phải ghi lãi suất như vậy cho đúng quy định vì hiện nay NHNN yêu cầu gửi vàng phải thu phí. Lãi suất trên sau khi trừ phí giữ hộ vàng ra thì sẽ ra lãi suất mà ngân hàng đưa ra là 0,6% - 0,8%/năm tùy kỳ hạn. Tóm lại, 11 lượng vàng chị gửi kỳ hạn 6 tháng thì lãi suất được tính là 0,6%/năm chứ tụi em không thu phí gì hết”. Một chuyên gia ngân hàng cho rằng, đây cũng là một chiêu “lách” huy động vàng của các ngân hàng để khỏi bị NHNN “tuýt còi” vì mặc dù gia hạn đến ngày 25-11, nhưng không phải ngân hàng nào cũng được phép cho huy động vàng. Việc các ngân hàng không chỉ quay trở lại huy động vàng trả lãi suất mà lãi suất cũng được đẩy lên, theo lý giải của vị này là có nhiều khả năng xuất phát từ mục đích ngân hàng dùng vàng huy động để chuyển sang tiền đồng. “Thời gian qua, giá vàng dao động trong biên độ hẹp và thuộc mức thấp. Hơn nữa, giá vàng giao dịch ngoài thị trường cũng không sôi động. Chính vì thế, các ngân hàng huy động vàng với lãi suất 1%/năm rồi chuyển sang tiền đồng thì sẽ có lợi hơn so với huy động vốn bằng tiền đồng lãi suất 9% như hiện nay” - vị này giải thích. Vị chuyên gia này cũng cho biết thêm, mặc dù trong Thông tư 12, NHNN đã quy định rõ các tổ chức tín dụng không được chuyển đổi vốn huy động bằng vàng dưới mọi hình thức thành tiền đồng hoặc các hình thức bằng tiền khác nhưng các ngân hàng vẫn có cách “lách” vì hiện việc giám sát thực hiện quy định này của NHNN vẫn còn lỏng lẻo.
